کد مطلب:314700 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:220
سقاخانه های آستان حضرت عبدالعظیم
به دلیل بازسازی های مكرر شهر ری در طول تاریخ پر حادثه ای، از چگونگی وضعیت سقاخانه ها و سایر ابنیه قدیمی آن، اطلاع چندانی در دست نیست. مضاف بر این كه اطلاعات ما در مورد سقاخانه های این شهر حتی در قرون معاصر نیز بسیار محدود است. به طوری كه از گفته خدام قدیمی آستانه حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) و افراد كهن سال محلی بر می آید، این بارگاه مطهر در
[ صفحه 187]
بیش از 60 سال پیش واجد چندین سقاخانه بوده كه متأسفانه امروزه جز مجموعه هایی از آب سردكن های حجیم و بی تناسب، اثری از آن باقی نیست. یكی از بزرگترین و مهم ترین سقاخانه های مربوط به این آستان كه به تازگی نیز ویران شده، سقاخانه ای واقع در صحن مركزی آن بوده است.
به طوری كه از قراین موجود بر می آید شكل كلی بنای این سقاخانه، به صورت مكعبی سنگی بوده كه گنبد زیبا و زرینی بر تارك آن می درخشیده است. در گوشه های مكعب اصلی این بنا چهار ستون سنگی بیرون زده نیز وجود داشته كه در نهایت، شكل ستاره ای به طرح اصلی این ساختمان می بخشیده است. از جمله تجهیزات موجود در هر وجه بنای این سقاخانه زیبا، پاشیری به همراه دو شیر آب و شمع خانه ای بوده كه با دو دریچه فلزی زیبای قلم زنی شده حفاظت می شده است. همچنین در هر ضلع، پنجره ای فلزی وجود داشته كه عبارت «یا حسین» با هنرمندی بسیار بر روی مشبك فلزی آن نقش شده بود. هم اكنون قسمت هایی از این آثار ارزشمند در موزه آستانه ی پر فیض حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) حفاظت و نگه داری می شود.
مخزن آب این سقاخانه چنان كه از قراین بر می آید، حوضچه سنگی یك پارچه در داخل بنا بوده، كه به توسط پنجره های فوق الذكر با فضای بیرون، ارتباط داشته است. در واقع تبادل هوا از طریق این پنجره ها، به خنك ماندن آب گوارای درون مخزن كمك می كرده است. قبل از این كه آب لوله كشی به بنای این سقاخانه راه پیدا كند، مخزن آب آن به صورت دستی از آن چشمه ای موسوم به «چشمه علی» پر می شده است. این چشمه متبرك شمرده می شده، از جمله موقوفات همین آستانه ی عظیم الشأن بوده است. در واقع آب این چشمه توسط آب راهی، از جلوی باغچه جوانمرد قصاب به حدود باغ طوطی آورده شده بود و
[ صفحه 188]
به جز سقاخانه، در قسمت های دیگر آستانه نیز مورد استفاده قرار می گرفت. (كریمان: 150، 1345)
در جریان نوسازی های كلی آستان حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) كه از سال 1347 هجری شمسی آغاز شد، بسیاری از آثار به جای مانده از سقاخانه های قدیمی این آستان، برچیده شدند و سقاخانه های مجهز به آب سردكن های برقی، جای این بناهای كوچك و نسبتا محقر را گرفتند. گزارش آقای عیسی پور در رابطه با تعداد این سقاخانه ها و نیز جریانات نوسازی آنها چنین حكایت می كند:
در ضلع غربی صحن مطهر به كمك یك انسان نیكوكار كه نخواسته است نامش ذكر شود، سقاخانه ای بزرگ و مجهز به دستگاههای آب سردكن برقی ساخته شده است، سقاخانه غیر بهداشتی وسط صحن بزرگ كه وضع زننده اش خلاف شئون آستانه مباركه بود...، [و] نیز بیش از 42 یا 43 سال از عمرش نمی گذشت و فاقد جنبه های هنری و باستانی بود با تصویب و تأیید وزارت فرهنگ و هنر بدون هیچ گونه دخل و تصرف در ساختمان آن، از محل پیش به باغچه علیجان منتقل شد و اكنون در جای جدید با اصلاحات لازم نصب و منبع آب [آن] مورد استفاده زائران قرار می گیرد، از طرفی بازماندگان نیكوكار، آقای احمد طاهباز، به هزینه شخصی [خود] سقاخانه ای مدرن، بهداشتی و مجهز به آب سردكن خودكار، در راهرو میان باغ طوطی و صحن بزرگ، ساخت كه اصلا با سقاخانه ی قبلی قابل قیاس نیست. (عیسی پور: 1351، ص 45 - 49)
در حال حاضر بقایایی از سقاخانه صحن اصلی كه اخیرا در جریان وسیع سازی و نوسازی های ابنیه ای این بقای مطهر، مجددا مورد بی مهری قرار گرفته و ویران شده در موزه آستانه حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) نگهداری می شود. این آثار ارزشمند در حال حاضر با ابتكار متولیان موزه و نظر به امكانات محدود فضا،
[ صفحه 189]
به شكل بنای هشت ضلعی كوچكی بازسازی شده است. با این كه صورت كلی این سقاخانه كاملا دگرگون گشته و حالتی صرفا تزئینی یافته و حتی دیگر آبگیری هم ندارد، اما هنوز به نام سقاخانه این آستان مطهر شهرت داشته و با استقبال عمومی بسیاری هم روبرو است. لازم به ذكر نیاز شده درون فضای داخلی مهر و موم شده سقاخانه مشاهده شده كه به گفته متولیان موزه، هر چند یك بار در حضور مسئولین این آستان غبارروبی می شود.
[ صفحه 187]
بیش از 60 سال پیش واجد چندین سقاخانه بوده كه متأسفانه امروزه جز مجموعه هایی از آب سردكن های حجیم و بی تناسب، اثری از آن باقی نیست. یكی از بزرگترین و مهم ترین سقاخانه های مربوط به این آستان كه به تازگی نیز ویران شده، سقاخانه ای واقع در صحن مركزی آن بوده است.
به طوری كه از قراین موجود بر می آید شكل كلی بنای این سقاخانه، به صورت مكعبی سنگی بوده كه گنبد زیبا و زرینی بر تارك آن می درخشیده است. در گوشه های مكعب اصلی این بنا چهار ستون سنگی بیرون زده نیز وجود داشته كه در نهایت، شكل ستاره ای به طرح اصلی این ساختمان می بخشیده است. از جمله تجهیزات موجود در هر وجه بنای این سقاخانه زیبا، پاشیری به همراه دو شیر آب و شمع خانه ای بوده كه با دو دریچه فلزی زیبای قلم زنی شده حفاظت می شده است. همچنین در هر ضلع، پنجره ای فلزی وجود داشته كه عبارت «یا حسین» با هنرمندی بسیار بر روی مشبك فلزی آن نقش شده بود. هم اكنون قسمت هایی از این آثار ارزشمند در موزه آستانه ی پر فیض حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) حفاظت و نگه داری می شود.
مخزن آب این سقاخانه چنان كه از قراین بر می آید، حوضچه سنگی یك پارچه در داخل بنا بوده، كه به توسط پنجره های فوق الذكر با فضای بیرون، ارتباط داشته است. در واقع تبادل هوا از طریق این پنجره ها، به خنك ماندن آب گوارای درون مخزن كمك می كرده است. قبل از این كه آب لوله كشی به بنای این سقاخانه راه پیدا كند، مخزن آب آن به صورت دستی از آن چشمه ای موسوم به «چشمه علی» پر می شده است. این چشمه متبرك شمرده می شده، از جمله موقوفات همین آستانه ی عظیم الشأن بوده است. در واقع آب این چشمه توسط آب راهی، از جلوی باغچه جوانمرد قصاب به حدود باغ طوطی آورده شده بود و
[ صفحه 188]
به جز سقاخانه، در قسمت های دیگر آستانه نیز مورد استفاده قرار می گرفت. (كریمان: 150، 1345)
در جریان نوسازی های كلی آستان حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) كه از سال 1347 هجری شمسی آغاز شد، بسیاری از آثار به جای مانده از سقاخانه های قدیمی این آستان، برچیده شدند و سقاخانه های مجهز به آب سردكن های برقی، جای این بناهای كوچك و نسبتا محقر را گرفتند. گزارش آقای عیسی پور در رابطه با تعداد این سقاخانه ها و نیز جریانات نوسازی آنها چنین حكایت می كند:
در ضلع غربی صحن مطهر به كمك یك انسان نیكوكار كه نخواسته است نامش ذكر شود، سقاخانه ای بزرگ و مجهز به دستگاههای آب سردكن برقی ساخته شده است، سقاخانه غیر بهداشتی وسط صحن بزرگ كه وضع زننده اش خلاف شئون آستانه مباركه بود...، [و] نیز بیش از 42 یا 43 سال از عمرش نمی گذشت و فاقد جنبه های هنری و باستانی بود با تصویب و تأیید وزارت فرهنگ و هنر بدون هیچ گونه دخل و تصرف در ساختمان آن، از محل پیش به باغچه علیجان منتقل شد و اكنون در جای جدید با اصلاحات لازم نصب و منبع آب [آن] مورد استفاده زائران قرار می گیرد، از طرفی بازماندگان نیكوكار، آقای احمد طاهباز، به هزینه شخصی [خود] سقاخانه ای مدرن، بهداشتی و مجهز به آب سردكن خودكار، در راهرو میان باغ طوطی و صحن بزرگ، ساخت كه اصلا با سقاخانه ی قبلی قابل قیاس نیست. (عیسی پور: 1351، ص 45 - 49)
در حال حاضر بقایایی از سقاخانه صحن اصلی كه اخیرا در جریان وسیع سازی و نوسازی های ابنیه ای این بقای مطهر، مجددا مورد بی مهری قرار گرفته و ویران شده در موزه آستانه حضرت عبدالعظیم (سلام الله علیه) نگهداری می شود. این آثار ارزشمند در حال حاضر با ابتكار متولیان موزه و نظر به امكانات محدود فضا،
[ صفحه 189]
به شكل بنای هشت ضلعی كوچكی بازسازی شده است. با این كه صورت كلی این سقاخانه كاملا دگرگون گشته و حالتی صرفا تزئینی یافته و حتی دیگر آبگیری هم ندارد، اما هنوز به نام سقاخانه این آستان مطهر شهرت داشته و با استقبال عمومی بسیاری هم روبرو است. لازم به ذكر نیاز شده درون فضای داخلی مهر و موم شده سقاخانه مشاهده شده كه به گفته متولیان موزه، هر چند یك بار در حضور مسئولین این آستان غبارروبی می شود.